تکنولوژی و فناوری ارتباطات در مسیر جهانی سازی اقتصاد در جهت بهبود و گسترش توان رقابت و رشد اقتصادی نقش مهمی را ایفا می کند. صنعت High Tech با رشد بسیار قدرتمندی که در تجارت بین الملل دارد و همچنین با برخورداری از پویایی بسیار بالا، در بهبود عملکرد بخشهای دیگر اقتصاد نیز مؤثر است. کشورها، سازمانها و بنگاهها برای کم کردن خسارت های برخواسته از تحولات جهانی و برای حفظ بقایشان ناگزیر به پذیرش و حرکت طبق شرایط جدید و محیط رقابتی با بهرهگیری از ابزارها و ساز و کارهای گوناگون هستند. به همین دلیل است که در جهان امروز استفاده از تکنولوژی در تولید محصولات و خدمات به امری غیر قابل اجتناب تبدیل شده است.
طبق گزارشات ارائه شده، کالاهای ابتدایی کمترین میزان رشد را نسبت به صادات محصولات High Tech در صادرات دارند. کالاهای ابتدایی صادرات 3/51 برابری در سال 2010 نسبت به سال 1990 داشته اند. محصولات High Tech دارای بیشترین روند رشد صادرات بوده اند. در این میان سهم صادراتکالاهای مبتنی بر فناوری متوسططی سال های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ تقریباً بدون تغییر بوده و در دههی اول قرن 21 رو به کاهش گذاشته است.
بر اساس بررسی های صورت گرفته مشخص شده است که صادرات کالاهای ابتدایی در کشورها رو به کاهش است و کشورها در جهت صادرات کالاهای کارخانه ای حرکت می کنند. این موضوع نشان دهنده محدود شدن صادرات کالاهای ابتدایی و حرکت صادرات به سمت محصولات High Tech است. طی سال های 1990 تا 2010 کشورهای در حال توسعه رشد صادرات کالاهای ابتدایی و مبتنی بر فناوری پائین در آن ها نسبت به سایر گروههای کالایی پایین تر بوده است. در مقابل گروه کالایی مبتنی بر فناوری متوسط و بالا با بیشترین رشد روربرو شده اند. بررسی رشد صادرات کالاهای در رده متوسط جهانی و کشورهای در حال توسعه نشان دهنده قرار گرفتن کشورهای در حال توسعه در سکوی نخست به ویژه در صادرات محصولات با فناوری بالا و متوسط است. صادرات محصولات با فناوری متوسط دارای رشد بسیار بیشتر از متوسط جهانی می باشد. صادرات محصولات High Tech در کشورهای در حال توسعه تقریبا 3 برابر متوسط جهانی است.
پیشرفت و رشد صادرات محصولات High Tech در کشورهای در حال توسعه در صنایع الکترونیکی و الکتریکی روی داده است. طبق گزارش های ارائه شده، در سال 1990 کشورهای در حال توسعه به صادرات کالاهای ابتدایی، منابع بر و دارای فناوری پایین گرایش داشته اند و محصولات دارای فناوری متوسط و بالا درصد کمیاز صادرات را به خود اختصاص می دادند. این روند صادرات در سال 2010 تغییر یافت به طوری که سهم صادرات کالاهای هایتک در میان سایر گروهها از افزایش بیشتری برخوردار بوده است. صادرات محصولات با فناوری متوسط نیز افزایش یافت. اما صادرات محصولات با فناوری پایین کاهش یافت. بنابراین نتایج مقایسه سهم و رشد صادرات چهار گروه محصولاتی ذکر شده در کشورهای در حال توسعه و متوسط جهانی نشان دهنده افزایش صادرات محصولات کارخانهای در کشورهای در حال توسعه است.
با وجود اینکه تجارت در جهان به سمت تجارت فرامرزی و صادرات تغییر مسیر داده است اما طبق آمارهای گزارش شده توسط بانک جهانی و رتبهبندی کشورها ایران در شاخص تجارت فرامرزی بین 10 شاخص مورد محاسبهی بانک جهانی بدترین عملکرد را داشته است. این عملکرد ضعیف در حوزهی تجارت فرامرزی در حیطهی صادرات محصولات مبتنی بر فناوری نیز وجود دارد به صورتی که سهم صادرات محصولات صنعتی High Tech از کل صادرات صنعتی کشور در سالهای اخیر بسیار اندک و در برخی از سالها، کمتر از یک درصد و روند این سهم نیز از سال ۱۳۸۴ تا سال 1393 کاملاً نزولی بوده است. ارزش صادرات صنایع High Tech در سال ۱۳۹۰ به بالاترین مقدار خود با ارزشی بالغ بر 4/217 میلیون دلار رسید.
طبق تعاریف سازمان توسعهی همکاریهای اقتصادی و سایر سازمانهای بینالمللی، پنج گروه از صنایع و زیر مجموعههای آنها در گروه محصولات صادراتی مبتنی بر فناوری پیشرفته قرار دارند که عبارتند از مکاترونیک و رباتیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات، نانو تکنولوژی، هوافضا، فناوری های زیستی و صنایع و تولیدات طبق معیارهای صنایع و محصولات دانش بنیان.
با وجود اینکه صادرات و تجارت فرامرزی در ایران هم بصور کلی و هم در زمینه محصولات High Tech روند رشد مناسبی را طی نکرده است اما در این میان نمونههای موفق و تلاشگری وجود داشته که علیرغم تمام محدودیتها توانستهاند مسیر رو به رشدی را طی کنند. از جمله این نمونهها میتوان به پارک های علم و فناوری اشاره کرد.
باید صادرات محصولات High Tech را بشکل یک نیاز و ضروری دانست و با توجه به عملیاتی کردن برنامههای چهارم و پنجم توسعه در این راستا با اقداماتی کوچک اما مؤثر میتوان در جهت گسترش و بهبود آن عمل کرد.
- خانم سزیده
- شهریور 2, 1398